Pszczoły, choć niewielkie, mogą budzić grozę. Powodem jest ich sposób obrony — użądlenie pszczoły jest bolesne, a czasem groźne. Czym jest jad pszczeli, substancja, która z jednej strony powoduje ból, a z drugiej okazuje się cennym preparatem leczniczym? Kilka ogólnych informacji już teraz.
Czym jest jad pszczeli?
Definicja jadu pszczelego jest prosta: to wydzielina gruczołu jadowego pszczoły robotnicy lub matki pszczelej. W woreczku jadowym pszczoły znajduje się średnio 0,3 mg jadu, ale ilość, jaką można pozyskać zazwyczaj, nie przekracza 0,13 mg. Świeżo pozyskany jad (apitoksyna), jest gęstym, przeźroczystym płynem o gorzko-piekącym smaku i zapachu przypominającym miód. Łatwo rozpuszcza się w wodzie, olejach roślinnych i wodnych roztworach gliceryny. Słabo rozpuszcza się w kwasach organicznych i alkoholu etylowym.
W zależności od miejsca jego wytwarzania, jad pszczeli ma odczyn kwasowy (duży gruczoł jadowy) lub zasadowy (mały gruczoł jadowy). Zawiera od 30 do 48% suchych substancji.
Pierwsze badania składu chemicznego apitoksyny zostały wykonane w Czechach w 1897 roku. Z kolei pierwsze doświadczalne badania tej substancji wykonali Komarow, Ersztajn i Artemow w 1936 roku.
W składzie chemicznym jadu pszczelego (wg Habermana i wsp. 1967 – 1985) znajdują si:
- enzymy,
- polipeptydy,
- cukry,
- inhibitory proteazy,
- aminy biogenne,
- wolne aminokwasy,
- składniki mineralne,
- lipidy,
- składniki lotne.
Jad już w starożytnym Egipcie, Grecji, Chinach i Indiach był stosowany jako środek leczniczy. W Europie zastosował go po raz pierwszy francuski lekarz Demartin i w 1858 roku opublikował swoje obserwacje. Jednak to lekarz Petersburskiego Instytutu Leśnictwa, profesor Łukomskij zastosował w Rosji metodę użądlenia przez pszczoły i to właśnie on uważany jest przez wielu za twórcę apiterapii. Dalsze badania utwierdzały w przekonaniu, że jad okazuje się mieć wiele właściwości leczniczych.
Właściwości jadu pszczelego
Pierwsze skojarzenia z jadem pszczelim to ból i ostre reakcje alergiczne. Jednak wrażliwość człowieka na jad jest różna — zależy od liczby użądleń i indywidualnej wrażliwości organizmu.
Działanie jadu pszczelego na organizmy zwierząt jest wypadkową biologicznej aktywności zawartych w nim składników. Uznawany jest za potencjalny środek o właściwościach:
- przeciwzapalnych (przeciwartretycznych, przeciwreumatycznych),
- przeciwbólowych,
- przeciwdrobnoustrojowych,
- przeciwnowotworowych (chroni przed szkodliwym działaniem promieniowania jonizującego).
Jad pszczeli jest pomocny jako środek przeciwbólowy i przeciwzapalny oraz na ciężkie schorzenia na tle reumatycznym, artretycznym i związanych z nadciśnieniem tętniczym. Składniki jadu o działaniu obniżającym krzepliwość umożliwiają wykorzystaniu tego produktu w leczeniu miażdżycy.
To jednak niejedyne potencjalne zastosowania dla apitoksyny, jednak na dokładniejsze omówienie pozytywnych aspektów stosowania jadu pszczelego, poświęcę osobny artykuł.
Pszczela fabryka
Jad pszczeli, a właściwie reakcja na użądlenie pszczoły, sprawiają, że substancja ta budzi raczej grozę, niż podziw. Tymczasem pszczoły okazują się mistrzami w wytwarzaniu produktów, które dla nas mogą mieć ogromne znaczenie. Od słodkiego, wspierającego leczenie przeziębienia miodu, przez pachnący wanilią wosk, aż po propolis i jad.