Populacja – ile pszczół to już komplet?

Populacja pszczół na danym terenie kurczy się w zastraszającym tempie, populacje bioindykatorów w wodach zachodniej Polski pozwala ocenić stan środowiska naturalnego, zwiększa się populacja wilków, które coraz śmielej wkraczają na nowe tereny. Abstrahując od słuszności tez zawartych w powyższych zdaniach, stale mamy do czynienia z pojęciem o tak oczywistym znaczeniu (czy aby na pewno?). Populacja. Czym jest i co wpływa na jej stan? Zebrałam kilka istotnych informacji i z przyjemnością przekazuję je Tobie.

Sprawdź też poprzedni artykuł: Gdzie mieszkają pszczoły.

Populacja, czyli ile świerszczy w trawie piszczy

Definicji populacji można znaleźć wiele, podobnie jak innych terminów tego typu. Nie skupiając się jednak na problemach, przejdę do podania jednej z wielu dostępnych definicji.

Populacja — grupa osobników ograniczona w czasie i przestrzeni, należąca do jednego gatunku. P. charakteryzuje pula genowa, wewnątrz której zachodzi swobodny przepływ genów. Biorąc pod uwagę działalność człowieka, wyróżnia się p. naturalne i hodowlane.*

Encyklopedyczny charakter powyższej definicji można wyrazić prościej:

Populacja to jednogatunkowy zbiór swobodnie krzyżujących się organizmów, zajmujący określony obszar i żyjący w określonym czasie.**

Populacja może stanowić twór naturalny, jak i sztuczny. Oba rodzaje można dodatkowo podzielić na populację otwartą i populację zamkniętą, w ramach których rozgrywają się pule genowe, mogą być rozszerzane lub ograniczane wraz z kolejnymi pokoleniami.

P. otwarta to możliwość przepływu genów między osobnikami żyjącymi na różnych obszarach z kilku populacji. Dzięki temu osobniki stają się coraz lepiej przystosowane, co ma szczególne znaczenie w przypadku środowisk narażonych na szybkie zmiany — zwłaszcza te będące skutkiem działalności człowieka (zanieczyszczenie środowiska, kurczące się lasy wskutek nieograniczonych wyrębów etc.). Organizmy stale wymieniające swoje „doświadczenia” zapisane w kodzie genetycznym mogą szybciej i skuteczniej reagować na pojawiające się zmiany.

P. zamknięta jest zjawiskiem, które może mieć przyczyny zarówno w działalności człowieka (hodowle pszczół unasienniane sztucznie), jak i naturalne (bariery geograficzne). Oznacza to, że populacja odcięta jest od dopływu nowych genów i uniemożliwia ich odpływ do innej grupy osobników. Tego typu ograniczenia mogą utrudnić szybkie dostosowanie się do nowych warunków i mogą funkcjonować jedynie w stabilnych warunkach środowiskowych.

Populacje osobników wielu gatunków spotykają się na określonym terytorium, często rywalizując o pokarm i miejsce. Krucha równowaga ekosystemu, szczególnie między producentami (roślinami), konsumentami (zwierzętami) a reducentami (drobnoustrojami) może zależeć także od właściwości populacji.

Czym charakteryzuje się populację?

Wspomniane wyżej właściwości populacji to nic innego jak ułatwienie dla określenia jej stanu. Porównując ze sobą wiele czynników, można dojść do wniosków i próbować znaleźć przyczyny wymierania danego gatunku. Jest to oczywiście skrajne uproszczenie, ponieważ badania nad stanem populacji są zadaniem znacznie bardziej skomplikowanym, nierzadko wymagającym lat, a nawet dziesięcioleci skrupulatnego gromadzenia danych.

Właściwości populacji

• liczebność,
• zagęszczenie,
• rozmieszczenie,
• rozrodczość,
• struktura (wiekowa, płciowa itd.).

Liczebność i zagęszczenie — dużo pszczół, czyli ile?

Wydawać by się mogło, że określenie liczebności i zagęszczenia osobników jednego gatunku jest sprawą dość prostą. Tymczasem granice wyznaczające, która grupa należy do populacji A, a która nie, bywa trudniejsza do określenia. Tak jak w przypadku pszczół wymagane jest doprecyzowanie przestrzenne: populacja pszczoły miodnej w Europie, w Polsce, na terenie województwa lubuskiego itd. I choć są to granice umowne, bo nikt nie jest w stanie zabronić pszczołom przekraczania granicy województw, to można je rozpatrywać także pod innym kątem. Mogą tu pomóc badania dotyczące liczby rodzin pszczelich w strukturach pasiek czy też ich średnia wielkość.

Jeżeli liczba osobników występujących w obrębie jednej populacji jest zbyt duża (nie jest w stanie zaspokajać potrzeb jak pożywienie), może oznaczać to, że równowaga ekosystemu została zachwiana. Ponownie w grę wchodzą czynniki:

• naturalne: brak pokarmu spowodowany porą suchą, cechy osobnicze, konkurencja, przyczyny biocenotyczne jak drapieżnictwo, występowanie pasożytów lub patogenów,
• sztuczne: powstające wskutek działalności człowieka.

W przypadku pszczół, w celu określenia liczby rodzin pszczelich przypadających na jeden metr kwadratowy się pojęcie napszczelenie. Im więcej rodzin pszczelich na terenach ubogich w pożytki, tym więcej wysiłku wymaga ich utrzymanie. Jednym z rozwiązań staje się pszczelarstwo wędrowne, ale o tym innym razem.

To ile tych pszczół?

Zgodnie ze statystykami*** pszczelarstwo w Polsce to dominacja tych o liczbie nieprzekraczającej 20 pni, wynosząca 67,5% całości. Uśredniona wartość dla tak dużego obszaru może być kłopotliwa (bo dla województwa śląskiego procent wynosi już 86%), dlatego warto sprawdzać dane raczej dla lokalnego „podwórka”. A ile pszczół można uznać za komplet? Cóż, pszczoły w różowym ulu „śpią” w najlepsze, dlatego nie będę im przeszkadzać aż do wiosny!

Źródła:

* Encyklopedia pszczelarska, pod red. J. Wilde, Warszawa 2013,

** Podstawy ekologii, W. Podgórski, Wrocław 2003,

***Sektor pszczelarski w Polsce w 2016 roku, Instytut Ogrodnictwa Zakład Pszelnictwa w Puławach, Puławy 2016.