Masowe ginięcie pszczół (CCD) – przyczyny i proponowane rozwiązania

Pszczoła miodna odpowiada za zapylenie 60%, a jak podają niektóre źródła, nawet 80% gatunków roślin owadopylnych. Biorąc pod uwagę, że również rolnictwo w dużej mierze zależy od tych zapylaczy, nie dziwi więc fakt, że masowe ginięcie pszczół jest poważnym problemem nie tylko dla pszczelarzy. Sprawa jest o tyle poważna, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o źródło problemu. Zamiast tego, wyszczególnia się różne czynniki, mogące mieć wpływ na to zjawisko.

Czym jest masowe ginięcie pszczół?

Definicja masowego ginięcia pszczół według Wikipedii:

Zespół masowego ginięcia pszczoły miodnej (ang. Colony Collapse Disorder, skrót CCD) – zespół chorobowy występujący masowo w koloniach pszczoły miodnej (Apis mellifera), objawiający się gwałtownym i masowym ubytkiem pszczół lotnych poza ulem, a w konsekwencji ginięciem większości chorych rodzin.

Nieznana etiologia problemu oraz notowanie jego występowania na całym świecie sprawia, że nie tylko organizacje pozarządowe starają się znaleźć jego rozwiązanie. W walkę z nim angażują się również rządy, ponieważ pszczelarstwo jest bardzo ważną gałęzią gospodarki mającą wpływ na wiele innych.

Historia zjawiska masowego ginięcia pszczół

Zespół masowego ginięcia pszczoły miodnej zaobserwowano z początkiem XX wieku w Stanach Zjednoczonych, ale pierwsze wzmianki pojawiają się już w roku 1869. Od 1972 liczba dzikich pszczół miodnych zaczęła dramatycznie spadać, podobnie, aczkolwiek na mniejszą skalę, zmniejszała się liczba pszczół hodowlanych. Przyczyn było wiele: urbanizacja, pestycydy, choroby pasożytnicze. Kiedy w 2006 i 2007 roku populacja pszczół spadła do nienotowanych dotychczas rozmiarów, zaczęto stosować termin „zjawisko masowego ginięcia pszczół„. Nazwa Colony Collapse Disorder oznacza załamanie lub zaburzenie kolonii, jej upadek, katastrofę dla populacji pszczół.

Pierwszy zarejestrowany przypadek tego zjawiska odnotowano w listopadzie 2006 roku, a przez kolejny rok w pszczelarstwie komercyjnym odnotowywano olbrzymie straty. Różne raporty dotyczące poniesionych strat podają od 30% do nawet 90% – czasem informacje dotyczyły utraty całych kolonii.

Z czasem CCD zaczęto zauważać również w krajach europejskich: Belgii, Francji, Grecji, Portugalii, a w Szwajcarii i Niemczech zaobserwowano trendy spadkowe w liczebności pszczół. Podobnie w Bułgarii, Finlandii i również w Polsce.

Charakterystyka zjawiska

Nie każde załamanie rodziny można przypisywać CCD. Jest kilka cech charakterystycznych dla masowego znikania pszczół lotnych z rodzin. Należą do nich:

• pszczoły opuszczające ul w poszukiwaniu pożytku, nigdy do niego nie wracają;
• całkowity brak pszczół zbieraczek, przy czym brak znaczącej ilości martwych osobników w pobliżu ula lub w jego wnętrzu;
• obecność zasklepionego czerwiu w rodzinie;
• zgromadzone są zapasy miodu i pierzgi, mimo to do rabunków dochodzi dopiero po kilku tygodniach od wystąpienia objawów zespołu chorobowego;
• nie odnotowuje się gąsienic barciaka większego i chrząszcza ulowego na terenach objętych inwazją pasożytów;
• występowanie głównie jesienią i wiosną;
• brak ustalonych przyczyn choroby (możliwa jej wieloprzyczynowość);
• brak chęci żerowania na podawanym pokarmie;
• powolne, niegwałtowne ginięcie rodziny.

Przyczyny masowego wymierania pszczół

Choć etiologia problemu jest nadal nieznana, podejrzewa się, że na załamanie kolonii pszczół wpływ mają różne czynniki, występujące jednocześnie. Należą do nich:

• czynniki chorobotwórcze: nosemoza, warroza, zgnilec amerykański, izraelski wirus otrego paraliżu pszczół;
• czynniki środowiskowe: stresory środowiskowe, pestycydy, fale elektromagnetyczne, zmiany klimatyczne, genetycznie modyfikowana żywność;
• niedożywienie;
• antybiotyki;
• błędy w prowadzeniu pasieki.

Profilaktyka

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia CCD, zaleca się podjęcie działań profilaktycznych.

Masowe ginięcie pszczół – postępowanie:

• dbałość o dobrą kondycję rodzin pszczelich;
• zapewnienie ciągłości i odpowiedniej jakości bazy pożytkowej;
• ochrona przed stresem środowiskowym;
• zachowanie higieny w pasiece;
• regularna wymiana matek pszczelich.

Informacje dodatkowe

• w 2012 roku profesor biologii John Hafernik z Uniwersytetu Stanowego San Francisco opublikował odkrycie związane z CCD. Dotyczyło ono pasożytniczej muchy, która składa jaja w ciele pszczoły, sprawiając, że ta zachowuje się jak zombie i gromadzi się wokół źródeł światła nocą (bez względu na pogodę). To właśnie wtedy z ciała wychodzą larwy, a zainfekowana pszczoła umiera. Jeżeli którejś uda się przeżyć, pozostaje w jednym miejscu lub chodzi w kółko;
• masowe ginięcie zaobserwowano również u spokrewnionych z pszczołami trzmieli w Wielkiej Brytanii.

Źródła:

• portal Pasieka24.pl,
• Wikipedia.org.
• Zespół masowego ginięcia pszczoły miodnej (CCD), Krzysztof Buczek, Katedra Epizootiologii i Klinika Chorób Zakaźnych, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, 2009.
• Monika Kucharczyk, Małgorzata Krzywonos, Jolanta Błaszczyk, Przemysław Seruga, Agnieszka Piekara, Sylwia Zimny, Daniel Borowiak, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznewgo we Wrocławiu, 2017.
• Zespół masowego ginięcia pszczół nową groźną chorobą pszczoły miodnej, Zdzisław Gliński, Krzysztof Kostro
  z Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie 2007.